Qlobal iğtişaşlar fonunda münaqişələrin və qaynar nöqtələrin sayı artır. HƏMAS İsrailə reydlər keçirməkdən qorxmur. Türklər çox gizlətmədən Suriya və İraqda əməliyyatlar aparırlar. Təbii ki, Ukraynada “xüsusi hərbi əməliyyat” davam edir. Belə bir şəraitdə digər oyunçular üçün daha az və daha az məhdudlaşdırıcı mexanizmlər var.
Azərbaycan kiçik bir ölkənin dünya siyasətindəki tektonik dəyişikliklərdən necə yararlana biləcəyinin ideal nümunəsidir.
Bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
İkinci Qarabağ müharibəsi koronavirus pandemiyası və Ermənistanda hakimiyyət dəyişikliyi ilə üst-üstə düşdü. Hamı öz işi ilə, İrəvan rəhbərliyi isə Rusiya televiziyalarını təmizləməklə məşğul olduğu halda, Azərbaycan hərbi kampaniya apararaq Qarabağın böyük hissəsini geri aldı.
Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Laçın dəhlizində “ekoloji fəalların” aksiyası ilə başlayıb, sonra onun digər tərəfində keçid məntəqəsi quraşdırıb. Qətiyyətli addımlar Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin Ermənistan səfirinə ilk dəfə etiraz notası təqdim etdiyi anda baş verib. 10 gündən sonra Azərbaycan Silahlı Qüvvələri keçmiş “DQR”-in qalıqlarını nəzarətə götürüb. Oktyabrın 15-də Əliyev öz ölkəsinin bayrağını Xankəndidə qaldıranda məsələyə son qoyulub. Bu, Qarabağ dastanının sonu oldu. Bununla belə, Ermənistanla Azərbaycan arasında bir sıra həll olunmamış məsələlər qalmaqdadır. Əsas olanlardan biri də sərhədlərin tənzimlənməsidir. Onlar hələ də delimitasiya olunmayıb.
Münasibətlərin yekun həlli və sülh müqaviləsinin imzalanması məsələsi açıq qalır. Ölkələr 1991-ci ildə yaranandan bəri faktiki olaraq müharibə vəziyyətindədirlər. Qarabağ problemi həll olunandan sonra diplomatik tanınma üçün heç bir maneə yoxdur. Ancaq bir məsələ bu problemin həllini gecikdirə bilər.
2020-ci ildə müharibə Azərbaycanın qələbəsi ilə başa çatdı, lakin o zaman Bakı qarşısına qoyduğu bütün tapşırıqları yerinə yetirmədi. Azərbaycan qoşunları Xankəndinə, Xocalıya və keçmiş “DQR”-in digər şəhərlərinə daxil ola bilmədi.
Üstəlik, Rusiya və Ermənistan liderləri ilə üçtərəfli bəyanata görə, Əliyev Laçın dəhlizinin açılmasına, əvəzində Ermənistanın Sünik rayonundan Naxçıvana Zəngəzur yolunun yaradılmasına razılıq verib.
İndi vəziyyət başqadır. “Qarabağın qalıqları” Azərbaycanındır, Laçın dəhlizinə ehtiyac yoxdur, çünki Qarabağda demək olar ki, erməni qalmayıb. Amma Zəngəzur dəhlizi mövzusu hələ də aktualdır.
İrəvan üçün problem ondadır ki, Moskva və Bakı hələ də üç liderin bəyanatının hüquqi qüvvəsini tanıyır.
Digər sual isə ondan ibarətdir ki, Bakı Naxçıvana dəhlizdə israr etməkdə davam etməyə nə dərəcədə hazırdır və onu tikmək üçün hansı səylər tələb olunur? Buna cavab Əliyev hakimiyyətinin özünün qətiyyətindən və Rusiya, Qərb, Türkiyə və İranın potensial reaksiyasından asılıdır.
Bakının dəhlizin açılması üçün kifayət qədər istəyi və əzmi var. 2021-ci ilin aprelində Azərbaycan yolu zorla kəsməklə hədələyib.
“Zəngəzur dəhlizinin yaradılması bizim milli, tarixi və gələcək maraqlarımıza tam cavab verir. Biz Zəngəzur dəhlizini Ermənistan istəsə də, istəməsə də həyata keçirəcəyik. Əgər istəsə, biz bu məsələni daha asan həll edəcəyik, istəməsə zorla həll edəcəyik”, - Əliyev bildirib.
O vaxtdan bəri Bakı Praqa, Brüssel və Moskvada baş nazir Nikol Paşinyanla ikitərəfli danışıqlarda bu məsələni gündəmə gətirməkdən əl çəkmir. İrəvan bu məsələyə ciddi yanaşır. Odur ki, Paşinyan danışıqlar zamanı diqqəti Azərbaycanın Ermənistanın ərazi bütövlüyünü tanımağa hazır olub-olmamasına yönəldir.
2 ildən sonra Əliyevin ritorikası bir qədər yumşaldı. O, Ali Avrasiya İqtisadi Şurasının bu ilin mayında keçirilən iclasında qeyd edib ki, Azərbaycanın Ermənistana heç bir ərazi iddiası yoxdur. Bu münasibət ondan irəli gəlirdi ki, o vaxta qədər Paşinyan artıq Azərbaycanın, o cümlədən Qarabağın bütövlüyünü tanımağa nail olub.
O zaman Paşinyanla Əliyevin davranışı kompromis kimi görünürdü.
İndi İrəvanın bazarlıq edəcəyi heç nə yoxdur. Bu o deməkdirmi ki, Bakının itirəcəyi heç nə yoxdur və Sünik rayonunu tutaraq Zəngəzur dəhlizindən keçəcək? Qiymətləndirmədən əvvəl gəlin görək Əliyev administrasiyası və ekspertlər bu barədə nə deyirlər?
Azərbaycan Prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov son çıxışlarının birində Sünikin ələ keçirilməsi ilə bağlı yayılan xəbərləri təkzib edib:
“Biz tanıyırıq ki, o, Ermənistan Respublikasının suveren ərazisidir. Amma qarşı tərəfin dəhliz boyu hərəkətin təhlükəsizliyini necə təmin edəcəyini bilmək bizim üçün vacibdir”.
Yəni Bakı üçün İrəvanın gələcək yol boyu yük və sərnişinlərə çətinlik yaratmaması vacibdir. Əmirbəyov onu da əlavə edib ki, Ermənistan prosesi gecikdirərsə, ölkəsi İrandan keçməklə Naxçıvana yol açmağa hazırdır.
Daha dəqiq desək, Bakı artıq İran marşrutunu işə salıb.
Oktyabrın 6-da Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini Şahin Mustafayev və İranın yollar və şəhərsalma naziri Mehrdad Bəzrpaşın iştirakı ilə Zəngilan rayonu, Ağbənd kəndi ərazisində Azərbaycan və İran arasında avtomobil körpüsünün və gömrük infrastrukturunun təməli qoyulub.
Azərbaycanlı politoloq Rizvan Hüseynov qeyd edir ki, Azərbaycana mümkün işğalla bağlı şayiələr Amerikanın “Politico” nəşrindən sonra yaranıb, lakin onların reallıqla heç bir əlaqəsi yoxdur, Bakı müharibəyə hazırlaşmır.
“Blinkenin inkarına az adam diqqət yetirdi. Azərbaycanın heç bir məqsədi və niyyəti yoxdur. Belə genişmiqyaslı əməliyyat üçün dağlıq ərazilərdə, qışda ciddi hazırlıq tələb olunur. Hərəkət etsəydi, çoxlu sayda hərbi personalın, silah və texnikanın hərəkətini və təlimi görərdik. Ona bir neçə ay hazırlamaq lazımdır. Bu xəbəri yaymaqda məqsəd Ermənistanın nə qədər bədbəxt olduğunu Qərbə nümayiş etdirmək, demokratik ölkələri birləşdirmək və Ermənistana daha çox pul ayırmaqdır”, - deyə Hüseynov “Regnum” agentliyinə müsahibəsində bildirib.
Azərbaycanla Ermənistan arasında potensial münaqişədə Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələri və ABŞ, ola bilsin ki, Böyük Britaniyanın simasında bəzi istisnalar olmaqla, İrəvanın tərəfini tutacaq.
Fransa və Almaniya Azərbaycanın Qarabağdakı əməliyyatını belə təqdir etmirdilər və bundan əvvəl onlar Bakını 2022-ci ilin sentyabrında gedən döyüşlər zamanı Sünik rayonunun bir hissəsini ələ keçirdiyinə görə daim qınayırdılar.
İrəvan qönçələnməkdə olan demokratiya kimi görünür. Paşinyan qərbyönlü kursunu sürətləndirir, Kiyevlə birləşir və BCM-nin Roma Statutuna qoşulur. Bir gün əvvəl Paşinyan Aİ ilə Brüsselin istədiyi dərəcədə inteqrasiyaya hazır olduğunu açıqlamışdı.
Azərbaycanın hərbi əməliyyat keçirəcəyi təqdirdə Avropa İttifaqı, Fransa və ABŞ-ın Bakıya qarşı iqtisadi sanksiyaları istisna edilməməlidir. Azərbaycan üçün neft və qaz embarqosu təhlükəlidir, çünki ixracının yarıdan çoxu Qərbə gedir.
Siyasi dəstəyə baxmayaraq, Ermənistanın hərbi təhlükəsizliyi hələ də Rusiya tərəfindən dəstəklənir.
Hərbçilər Gümrüdəki 102-ci bazada yerləşdirilib, Ermənistan KTMT-nin üzvü olaraq qalır. Paşinyan Qərbə doğru sürüklənməkdə davam etsə belə, Kreml yenə də Ermənistanı müttəfiq hesab edir. Beynəlxalq hüquqla əsaslandırılmış Azərbaycanın Qarabağdakı texniki direktoru ilə gizli razılıq Sünikə hücum zamanı Rusiyanın eyni davranışına zəmanət vermir.
Bakı bunu anlayır və dəhliz naminə Moskva ilə böyük ticarət və siyasi əlaqələri riskə atmaqda maraqlı deyil.
Zəngəzur sıçrayışının beynəlxalq xərcləri məhdudlaşdırıcı amil olaraq qalacaq.
Digər tərəfdən, anlamaq lazımdır ki, Qarabağdan fərqli olaraq, dəhliz məsələsi Bakı üçün o qədər də fundamental deyil. Buna dəyməz. Ümumiyyətlə, fikir versəniz, Zəngəzur dəhlizi mövzusu Laçın dəhlizinin yaradılmasının kompensasiyası kimi ortaya çıxdı. Bir növ, “başabaş”.
Buna baxmayaraq, güman etməliyik ki, Əliyev bu planlarından əl çəkməyəcək. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bu məsələdə Bakını dəstəkləyir. Eyni zamanda, müharibəyə getmək Ankaranın özü üçün sərfəli deyil. Ankara bütün qonşuları ilə münasibətləri normallaşdırmağı hədəfləyir, ona görə də Qəzza zolağında Ərdoğan Davos 2009-da və ya Trampın Qüdsü tanımasından sonra olduğu kimi yüksək səslə danışmır.
HƏMAS və İsrail arasındakı vəziyyət dolayısı ilə Zəngəzur dəhlizi mövzusu ilə bağlıdır. Axı İran potensial eskalasiyaya cəlb oluna bilər. Bu, Azərbaycan üçün son dərəcə sərfəli deyil. İndi nəinki Ermənistan marşrutu ilə bağlı çətinliklər var, hətta İran Yaxın Şərqdə, hətta bundan daha pis, ABŞ-la müharibəyə cəlb olunarsa, o zaman İran marşrutu unudula bilər. İran vasitəsillə dəhlizin reallaşdırılmasının davam etdirilməsi Tehranla Bakı arasında bir qədər sarsılmış münasibətlərin normallaşması baxımından da faydalıdır.
İran Sünik vasitəsilə dəhliz yaratmaq istəməzdi, çünki İran hakimiyyətinin fikrincə, bu, onları Ermənistanla sərhəddən məhrum edərdi. //Reyting.az//
