Türkiyənin yeni xarici işlər naziri Firudin Sinirlioğlu dünən Bakıda oldu. Öncədən planlandığı kimi, o, prezident İlham Əliyev və azərbaycanlı həmkarı Elmar Məmmədyarovla görüşüb. Kifayət qədər qapalı keçən görüşlərdə əsas müzakirə mövzuları regional təhlükəsizlik və Dağlıq Qarabağ məsələləri olmalı idi.
Qeyd edək ki, Sinirlioğlu nazir postunda təzə olsa da XİN-də təzə deyil və zəngin diplomatik staja malikdir. O, uzun müddət XİN-in mərkəzi aparat rəhbəri olub, prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın hələ baş nazir olduğu vaxtlarda inanılmış adamı və elçisi kimi tanınır. Sinirlioğlunun Bakı səfərinə xüsusi rəng qatan özəlliklərdən biri də budur. O, diplomat qismində paytaxtımıza heç də birinci dəfə təşrif buyurmurdu.
Nazirin gəlişi, üstəlik, həssas bir dönəmə təsadüf edir. Söhbət qardaş ölkəni ciddi təhdid edən PKK təhlükəsinin Azərbaycana, Qarabağadək uzanması mümkünlüyündən, NATO-nun ardınca Rusiyanın bölgədə hərbi cəhətdən möhkəmlənmək və Kremlin Türkiyə ilə bir müddətdir dalana girən energetik əlaqələri dirçəltmək səylərindən, Qarabağ ətrafında vəziyyətin xeyli gərginləşməsindən, nəhayət, rəsmi Bakının Qərblə münasibətlərinin növbəti böhranlı dövrə adlamasından gedir.
Diqqətçəkən detallardan biri də Türkiyə XİN başçısının Bakıdan sonra Soçiyə yollanmasıdır. Bu gün - sentyabrın 17-də o, Rusiyanın idman paytaxtında keçiriləcək regional təhlükəsizlik konfransı çərçivəsində Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovla bir araya gələcək. O Lavrov ki, az öncə Bakıda olmuş, Azərbaycan rəhbərliyi ilə Qarabağ məsələsini müzakirə eləmişdi.
*****
Bəs Sinirlioğlu üçün Ankara- Bakı-Soçi marşrutunun seçilməsi təsadüfdümü?
Bəzi ehtimallara görə, Bakı-Ankara-Moskva geosiyasi üçbucağında artıq qapalı şəkildə aparılan yeni kritik danışıqlar start götürüb və Türkiyə XİN rəhbərinin Soçidən qabaq Bakını ziyarət eləməsi ortaq təhlükəsizlik məsələlərinin müzakirəsi ilə yanaşı, həm də bununla bağlıdır.
Rəsmi Bakı ilə məsləhətləşmələr isə bir qayda olaraq Dağlıq Qarabağ mövzusunda aparılır, çünki bu mövzu Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyət daşıyır və 1 nömrəli təhlükəsizlik məsələsidir. Başqa sözlə, diqqət mərkəzində belə görünür, həm də Qarabağ tematikasıdır.
Məsələ ondadır ki, Bakının Qərblə, Avropa Birliyi ilə münasibətlərinin yenidən kəskinləşməsi müstəsna olaraq Kremlə sərf edir. Rəsmi Moskva bu soyuqlaşmadan daim faydalanmağa çalışır və şəksiz ki, yenə çalışacaq. Rusiya Azərbaycanı birdəfəlik öz orbitinə qaytarmaq üçün çoxdan fürsət axtarır. İndi sanki növbəti qiymətli şans ələ düşüb.
Ancaq o da var ki, Moskva Bakıya hansısa vəd vermədən, ilk növbədə Qarabağla bağlı konkret irəliləyiş olmadan bu, mümkünsüz görünür. Kremldə bunu yaxşı bilirlər. Amma Rusiya istəsə, bu dəqiqə müharibə həddinədək gərginləşən Qarabağ probleminin həllində asanca irəliləyişə nail ola bilər - erməni tərəfi buna müqavimət göstərsə belə.
Təsadufi deyil ki, Sergey Lavrovun Bakı səfəri kimi, Sinirlioğlunun Azərbaycan ziyarəti və onun Soçidə Lavrovla görüş planı da Ermənistanda narahatlıqla izlənməkdədir. Serj Sərkisyanın qəfil Moskva səfəri və orada Putinə Azərbaycandan şikayətlənməsi eyni narahatlığın təzahürü idi. Bəzi erməni analitiklərinə görə, ortada hətta Ankara-Bakı-Moskva üçbucağı çərçivəsində müzakirəsi gedən və Ermənistanın ziyanına olan hansısa ilkin anlaşma mövcuddur.
*****
Maraqlıdır ki, məhz bugünlərdə ABŞ-ın özəl (kölgə) kəşfiyyat şirkəti “Stratfor” sensasion Qafqaz analizi ilə çıxış edib. Hesabatda Rusiyanın Dağlıq Qarabağ siyasəti ilə bağlı da sensasion sayılacaq fikirlər yer alıb. Məsələn, mərkəzin analitiklərinə görə, Rusiyanın Qafqaz siyasəti artıq dəyişib (virtualaz.org).
“Tezliklə Dağlıq Qarabağda status-kvo dəyişə bilər. 1994-cü ildə əldə edilmiş atəşkəsdən sonra bu region faktiki olaraq Ermənistanın nəzarəti altındadır, situasiya isə dondurulmuşdu. İndi isə Qarabağa Rusiya sülhməramlıları yeridilə bilər” - “Stratfor” bildirir.
Şirkətin təhlilçiləri hesab edir ki, Azərbaycan hakimiyyəti Kremllə gizli sövdələşmə əldə edə, bu sövdələşməyə əsasən tezliklə Dağlıq Qarabağa rus sülhməramlıları yeridilə bilər. “Bu isə daha sonra regionun Bakının nəzarətinə qaytarılmasına imkan yaradacaq”.
Mərkəzin qənaətincə, Rusiyadan tamamilə asılı vəziyyətdə olan Ermənistanın etirazına heç kim məhəl qoymayacaq: “Ermənistan ərazisində onsuz da 5 min Rusiya hərbçisi var, ölkə özü isə Moskvadan güclü surətdə asılıdır”. “Stratfor” qeyd edir ki, Rusiyanın strategiyası ucuz deyil, geosiyasi nöqteyi-nəzərdən tamamilə rasionaldır, çünki Rusiya daxildən zəifləyir.
“Eyni vaxtda ABŞ-ın onun sərhədləri boyu mövqelərini möhkəmləndirmək cəhdləri ilə qarşılaşmalı olur. Bununla belə, nə qədər ki, Rusiya oyundadır, o, öz yaxın sərhədlərində mövqelərini qoruyub saxlayacaq və bundan Qərbə qarşı istifadə edəcək” - xəbərdarlıq edir analitiklər.
*****
Rusiya sözsüz ki, ən mühüm sərhəd bölgələrindən olan Güney Qafqaza NATO-nun nüfuz etməyə başlamasından, alyansın Kremlin “qulağının dibində” təlim mərkəzi açmasından ciddi narahatdır və bu prosesi durdurmağa, NATO-nu önləməyə çalışır. Bundan ötrü isə Moskva mütləq Azərbaycanda hərbi mövcudluğunu bərpa eləməlidir. Bərpa da ki, Qarabağ məsələsindən keçir.
Lakin bunun üçün Azərbaycanla Türkiyənin razılığı, iki qardaş ölkənin maraqlarını ciddiyə almaq mütləqdir. Sual da budur ki, Moskva qarşılığında Bakı və Ankaraya nə təklif edir? Ən önəmlisi, Rusiya qoşunlarının Dağlıq Qarabağa yerləşməsi həqiqətənmi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasına gətirəcək, yoxsa bölgəni Azərbaycandan bir az da aralayacaq?
Yəqin ki, bu qəbildən sualların cavablarını çox gözləmək lazım gəlməyəcək. O da istisna deyil ki, məsələdə Ankara ilə Moskva arasında “Türk axını” layihəsinə dair anlaşma əldə olunub-olunmaması da az rol oynamayacaq. Bu xüsusda Ərdoğanın sentyabrın 23-də Moskvaya nəzərdə tutulan səfərinə mühüm önəm verilir. Həmin gün Türkiyə prezidenti ən böyük məscidin açılış mərasiminə qatılmalıdır.
Lakin Türkiyədəki daxili durumla bağlı Ərdoğan Moskvaya getməyə də bilər. O zaman noyabrda İstanbulda keçirilək G20 sammitini gözləmək lazım gələcək.
